راه های تقویت حافظه در اسلام
اسلام کامل‌ترین دین آسمانی است. این دین همه مسائل زندگی را بررسی کرده و از مؤمنانش خواسته تا در آیات و احادیث پیامبران تفکر و تعقل کنند. اسلام هدف انسان را خوشبختی و سعادتش می‌داند و او را تشویق می‌کند تا خودش تصمیم‌گیری‌های زندگی‌اش را انجام دهد اما موضوعی که بیشتر از هر چیز در آن تأمل برانگیز است «توصیه‌هایش در رابطه با تقویت حافظه و مواد غذایی» می‌باشد. این دقیقاً همان موضوعی است که قصد داریم آن را بررسی کنیم؛ پس برای آگاهی از راهکار های تقویت حافظه در اسلام تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
چقدر از روش های تقویت حافظه در اسلام اطلاع دارید؟
فهرست محتوا
وقتی آیات و روایات مربوط به هوش و درک انسان را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم به دو مدل هوش اشاره شده:
- مدل اول هوش ذاتی است. این هوش درجات متفاوتی در انسان‌ها دارد.
- مدل دوم هوش اکتسابی است. این هوش از طریق شرایط محیطی، تجربه و یادگیری به دست می‌آید.
بر اساس گفته امام علی (ع) هوش غریزه‌ای است که می‌توان با تجربه و علم آن را افزایش داد. راهکارهای مختلفی در اسلام وجود دارد که هر کدام به نوعی باعث تقویت حافظه می‌شوند به بخش بعدی دقت کنید.
امور معنوی و راز تقویت حافظه از دید اسلام
- نماز اول وقت، انجام تکالیف شرعی و یاد خدا تأثیر زیادی در تقویت حافظه دارد.
- قرآن و آیت الکرسی بخوانید.
- بعد از نماز صبح هر روز سوره الرحمن را تا قسمت فبای آلاء ربکما تکذبان بخوانید.
- بعد از هر نماز این دعا را بخوانید:
سُبْحانَ مَنْ لا یَعْتَدی عَلی اَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحانَ مَنْ لا یُاخِذُ اَهْلَ الاَرْضِ بِألْوانِ الْعَذابِ سُبْحانَ الرَّئُوفُ الرَّحیم اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی فی قَلْبی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً اِنَّکَ عَلی کُلِ شَیءٍ قَدیر.
- برای افزایش قدرت حافظه هر روز 10 مرتبه ذکر زیر را بخوانید:
فَفَهَّمْناها سُلیمْانَ وَ کُلاَّ آتیْنا فَهْماً وَ عِلْماً وَ سَخَّرْنا مَعَ داوُدَ الْجِبالَ مَعَ داوُدَ الْجِبالَ یَسْبَحْنَ وَ الطَّیْرَ وَ آلِهِ اَکْرِمْنی بِالْفَهْمِ وَ الْحْفِظِ وَ الْخَیْرّ یا قاضِیَ الْحاجاتِ وَ صلَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اَجْمَعینَ.
- هر روز صبح قبل از صحبت کردن دعای زیر را به زبان آورید:.
یا حَیَّ یا قَیَّومُ فَلا یَفُوتُ شَیءُ عِلْمُهُ وَ لا یَئُودُه.
- از امامان معصوم نقل‌های زیادی داریم که می گویند از خدا بخواهید تا عقل شما را قوی کند و از او طلب فهم و درک کنید. از متداول‌ترین دعاهای برای تقویت حافظه در اسلام می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هنگام درس و مطالعه این دعا را بخوانید:
اللهم اخرجنی من ظلمات الوهم و اکرمنی بنور الفهم اللّهم افتح علینا ابواب رحمتک و انشر علینا خزائن علومک برحمتک یا ارحم الراحمین.
- حضرت محمد (ص) به امام علی (ع) برای حافظه این دعا را آموختند:
سبحان من لایعتدی علی اهل مملکته، سبحان من لایأخذ اهل الارض بالوان العذاب، سبحان الرؤوف الرحیم، اللهم اجعل لی فی قلبی نورا و بصرا و فهما و علما آنک علی کل شی‌ء قدیر.
- برای تقویت ذهن آیه 253 سوره بقره (تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَیٰ بَعْضٍ ۘ مِّنْهُم مَّن کَلَّمَ اللَّهُ ۖ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ ۚ وَآتَیْنَا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّنَاتِ وَأَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِینَ مِن بَعْدِهِم مِّن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَلَٰکِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ وَمِنْهُم مَّن کَفَرَ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَٰکِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یُرِیدُ) را بنویسید و همراهتان کنید.
امور مادی تقویت حافظه از نظر اسلام
- پیامبر (ص) می‌فرمایند هر فردی که به دنبال راه تقویت حافظه در اسلام است حتماً عسل بخورد.
- امام رضا (ع) می‌فرماید:
- وَ الْاِکْثَارُ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ وَ الْبَقَرِ یُورِثُ تَغْیِیرَ الْعَقْلِ وَ تَحَیُّرَ الْفَهْمِ وَ تَبَلُّدَ الذِّهْنِ وَ کَثْرَهَ النِّسْیَانِ …
خوردن زیاد گوشت گاو و حیوانات وحشی عقل را دگرگون، فهم را حیران، ذهن را کودن و فراموشی را زیاد می‌کند.
- کشمش جان را قوی و بیماری را از تن بیرون می‌کند، و گرمای بدن را فرو نشانده و روح را شاداب می‌سازد.
عَلَیْکُمْ بِالزَّبیبِ فَإنَّهُ یَکْشِفُ الْمُرَّةَ، وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ، وَ یَشُدُّ الْعَصَبَ، وَ یَذْهَبُ بِالْأعْیاءِ، وَ یُحْسِنُ الْخُلْقَ، وَ یَطیبُ النَّفْسَ، وَ یَذْهَبُ بِالْغَمِّ. (بر شما باد مصرف کشمش، که کشمش تلخی‌ها را می‌زداید، بلغم را از بدن بیرون می‌راند، اعصاب را قوی می‌کند، سُستی‌ها را از تن می‌زداید، اخلاق را نیکو و روح را شاداب و غم و اندوه را برطرف می‌سازد.)
- ایشان برای افزایش قدرت یادگیری می‌فرمایند کندر زیاد بخورید. اگر آن را در دهانتان نگه دارید و بعد از گذشت چند دقیقه بجوید طعمش بهتر می‌شود. کندر نه تنها باعث استحکام مغز می‌شود بلکه به هضم غذا کمک می‌کند.
- امام صادق (ع) فرمودند مسواک زدن ۱۱ خاصیت دارد: (الکافی 6 495 باب السواک … ص 495)
- سنّت ما است.
- دهان را تمیز می‌کند.
- جلا دهنده چـشـم است.
- خدا را راضی می‌کند.
- از بین برنده بلغم است.
- تقویت کننده حافظه است.
- باعث سفیدی دندان می‌شود.
- حسنات را دو برابر می‌کند.
- پـیـلـه دنـدان را خوب می‌کند.
- لثه را محکم می‌کند.
- اشـتـهـای را باز می‌کند.
- ملائک را شاد می‌کند.
- روزی سفره‌ایی را پیش امام رضا پهن می‌کردند که در آن نمک و سرکه بود. ایشان ابتدا سرکه میل کردند. از امام رضا پرسیدند که شما به ما امر کرده بودید غذا را با نمک آغاز کنیم! ایشان فرمودند: نمک و سرکه مثل هم هستند. سرکه ذهن را قوی و عقل را زیاد می‌کند (الکافی 6 329 باب الخل … ص 329).
سخن امامان و معصومین در زمینه تقویت حافظه و تمرکز
- نقل است که هر کس سوره حشر (الْحَشْرُ مَنْ کَتَبَهَا فِی جَامِ زُجَاجٍ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ شَرِبَهَا یُرْزَقُ الْحِفْظَ وَ الْفِطْنَه) را در یک جام شیشه‌ای بنویسد سپس آن را با آب باران شسته و بنوشد زیرکی و حافظه زیادی روزی‌اش می‌شود. (مستدرک الوسایل 4 312 33- باب جواز کتابه القرآن …)
- دعای روز سه شنبه یکی از دعاهایی است که برای تقویت حافظه به آن تأکید فراوانی شده است. (بحارالانوار 95 20 فصل فیما یختص بالیوم الثالث… ص 19)
- در کتاب مفاتیح الجنان گفته شده دعای «سبحان من لا یعتدی…» را بعد از نمازهایتان را برای تقویت حافظه بخوانید.
سخن بزرگان در رابطه با تقویت حافظه
- شهاب‌الدین سهروردی می‌گویند فردی که کم حافظه و کند ذهن است برای کم کردن فراموشی و زیاد کردن حافظه‌اش می‌تواند هر روز بعد از خواندن نماز صبح ذکر «یا حیّ یا قیِوم» را بخواند. (المصباح للکفعمی 199 الفصل الرابع و العشرون فی ذکر آیات الحرس و …)
- سید بن طاووس برای احیای قلب خواندن این دعا را (۳ بار) توصیه می‌کند:
یا حی یا قیوم یا لااله الا انت اسئلک أن تحیی قلبی اللّهم صل علی محمد و آل محمد.
- مرحوم شیخ بهائی در کتاب تهذیب فرموده برای افزایش حافظه این دعا را بخوانید:
الَلِّهُمَ ارْزُقْنی فَهْمَ النَّبِییّنَ وَ حِفْظَ الْمُرْسَلینَ وَ اِلْهامَ الْمَلائِکهَ الْمُقَرّبینَ آمینَ یا رَبَّ الْعالَمینَ.
- آقای قاضی (ره) برای تقویت حافظه، خواندن معوذتین (2 سوره مبارکه فلق و ناس) را سفارش کرده است.
آیا راه های تقویت حافظه در اسلام فقط محدود به گفتن ذکر و خواندن دعا می‌شود!
خیر، علاوه بر مواردی که در بخش قبلی بررسی کردیم، انجام کارهای زیر هم روی تقویت حافظه تأثیر می‌گذارند.
خوابیدن
روایات مختلفی داریم که در آن خواب را عامل تقویت حافظه دانسته‌اند؛ به‌عنوان مثال در روایتی از کتاب «من لا یحضره الفقیه» آمده یک روز فردی پیش پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و گفت من حافظه خوبی داشتم اما اکنون انسان فراموش کاری شده‌ام! پیامبر اکرم (ص) فرمودند آیا تو قبلاً خواب قیلوله داشته‌ای و اکنون آن را ترک کرده‌اید؟ آن شخص گفت بله. پیامبر (ص) به ایشان گفتند این کار را مجدداً انجام بده. آن فرد این کار را انجام داد و حافظه او برگشت. بر اساس همین روایت خواب قبل از ظهر که «قیلوله» نام دارد بر تقویت حافظه تأثیر گذار است.
تغذیه سالم
در کتاب‌های مختلفی از جمله کتاب‌های معتبر اسلامی سبزیجات و میوه‌ها تأثیر شگرفی بر تقویت حافظه دارند. ما نقل‌های زیادی از پیامبران و معصومین داریم که به این موضوع اشاره کرده‌اند به‌عنوان مثال:
- به: پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند به قدرت ذهن را افزایش می‌دهد.
- موویز: خوردن مداوم مویز به‌صورت ناشتا بلغم را کم، حافظه _ فهم و ذهن را افزایش می‌دهد. (بحارالانوار، صفحه ۲۶۰)
- انار: از امام صادق (ع) روایتی داریم که می‌گویند خوردن انار باعث افزایش توانایی ذهنی می‌شود. (الکافی 6 354 باب الرمان … ص 352)
- کرفس: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند:
یا بُنَی کُلِ الکَرَفْسَ، فَاِنَّها بَقْلَةُ الاَنْبیاءِ مَغفولٌ عَنْها وَ هُوَ طَعامُ الخَضِرِ وَ اِلْیاسَ وَ الْکَرَفْسُ یَفْتَحُ السُّدَدَ وَ یُذَکِّی الْقَلْبَ وَ یَرِثُ الْحِفْظَ وَ یَطْرُدُ الْجُنونَ وَ الْجُذامَ وَ البَرَصَ وَ الْجُبْنَ (فرزندم کرفس بخور، چرا که کرفس سبزی پیامبران است، از آن غفلت شده، خوراک خضر و الیاس علیهماالسلام است. کرفس گرفتگی رگ‌ها را باز می‌کند، دل را طراوت می‌بخشد، (چون خون ساز است) حافظه را زیاد می‌کند و دیوانگی، جذام، پیسی و ترس را دور می‌کند.)
- سعی کنید سردی زیاد مانند برنج یا ماست نخورید.
- شیر زیاد مصرف کنید.
- شیرینیجات و عسل را به‌صورت ناشتا بخورید.
حفظ قرآن
حفظ قرآن علاوه بر اینکه یک عبادت بزرگ و سنت ارزشمند نزد مسلمانان است اثرات زیادی بر جسم و روح انسان دارد و باعث افزایش حافظه و هوش می‌شود. تکرار مداوم آیات قرآن باعث می‌شود تا ذهن انسان برای یادگیری بهتر و بیشتر فعال بماند و از همین طریق به افزایش حافظه کمک کند. سعی کنید همیشه دائم الوضو باشید.
بهداشت
عدم رعایت بهداشت و آلودگی یکی از عوامل تأثیرگذار در کاهش ذهن و حافظه است. در منابع اسلامی داریم که بهداشت و نظافت مثل مسواک زدن می‌تواند باعث تقویت حافظه فعال در انسان شود.
توجه
توجه و دقت باعث می‌شود تا مطالبی که می‌خوانیم در ذهن ما بیشتر بماند. در منابع اسلامی هم آمده استفاده از حواس، گوش و چشم باعث می‌شود تا حافظه بهتری داشته باشیم. جالب است بدانید به کسی که از حواسش به‌خوبی استفاده نمی‌کند در این منابع «کر و لال و گنگ» می‌گویند.
پردازش عمیق
حتماً شما هم بارها شنیده‌اید که در اسلام به تفکر تأکید زیادی شده است. هنگامی که مطلبی را می‌خوانیم و آن را عمیقاً در ذهنمان پردازش می‌کنیم در حقیقت حافظه‌مان بهتر عمل می‌کند.
یادداشت برداری
یک راهکار تقویت حافظه در اسلام نوشتن است. این کار مانع فراموشی و باعث ماندگاری بهتر مطالب در ذهنمان می‌شود. در دین اسلام توصیه شده تا با نوشتن علم را در بند بیندازید.
آرامش درونی
ذهن آشفته باعث می‌شود تا مطالبی که می‌خوانید در ذهنتان نماند! در اسلام تأکید شده انسان به امور بی‌اهمیت توجه نکند و ذهنش را درگیر هر چیزی نکند.
معرفی چند روش تقویت حافظه در اسلام با کمک طب سنتی
افرادی هستند که ترجیح می‌دهند به جای داروهای شیمیایی سراغ داروهای گیاهی بروند و از این راه استرس و اضطرابشان را کاهش دهند و به تقویت حافظه‌شان کمک کنند. در طب سنتی به مصرف گیاه‌های زیر به‌منظور بهبود حافظه و تمرکز توصیه شده:
- ترکیب زعفران + عسل + سعد که به معجون تقویت حافظه امام علی (ع) معروف است را میل کنید.
- قرار گرفتن در برابر دود اسفند به‌صورت روزانه و حداقل به مدت ۲۰ دقیقه
- استفاده عطرهای گرمی مانند مشک + نرگس + گلاب یا مریم
- مصرف روزانه مربای یا به مربای سیب
- گیاه بابونه
- گیاه مریم گلی
- گیاه نعنا فلفلی
- گیاه جعفری و آویشن
- گیاه اسطوخودوس
- گیاه با کوبا و جینکو
- مصرف کندر
- مصرف ارده + عسل یا ارده + شیره
- خوردن مویز
- مصرف روزانه ۱۴ بادام
- جویدن آدامس
- تخم گشنیز
سخن پایانی
در این مقاله راهکارهای مختلف تقویت حافظه در دین اسلام را با یکدیگر بررسی کردیم و به‌عنوان کلمه آخر جالب است که بدانید حجامت و شانه زدن هم جزء کارهایی هستند که به تقویت حافظه کمک می‌کنند. امام صادق (ع) در تفسیر آیه «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» می‌فرمایند شانه زدن حاجت را برآورده، مو را نیکو، روزی را جلب و بلغم را قطع می‌کند؛ همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ۴۰ بار پایین محاسن و ۷ بار بالای آن را شانه می‌زدند و می‌فرمودند که این کار باعث قطع بلغم و افزایش توان ذهن می‌شود. (وسایل الشیعه 2 121 71- باب استحباب التمشط)
سؤالات متداول در ارتباط با تقویت حافظه در اسلام
به نظر شما راحتترین راه تقویت حافظه در اسلام چیست؟
تمام راههای گفته شده در اسلام آسان است اما راحتترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که دائم الوضو باشید، خدا را از یاد نبرید و نمازتان را اول وقت بخوانید.
برای تقویت حافظه در اسلام به کدام سوره تأکید شده است؟
سوره الرحمن تا بخش فبای آلاء ربکما تکذبان
خوردن چه خوراکی‌هایی به تقویت حافظه کمک می‌کند؟
خوردن به، انار، مویز، کرفس، شیر و عسل از بهترین راه های تقویت حافظه در اسلام هستند.
