طرح شبکه‌ای برای مطالعه

افرادی که به هنگام مطالعه از شیوه های یادداشت برداری استفاده نمی کنند، میزان بهره وری مطالعه آنان تنها حدود 20درصد است. اگر فرد در زمان مطالعه زیر عبارت های مهم کتاب یا هر نوشته دیگر خط بکشد؛ یعنی به عمل برجسته سازی که از عوامل موثر در یادآوری است، اقدام ورزد، میزان بهره وری او در مطالعه به 30درصد افزایش می یابد.

اگر در حین مطالعه، یادداشت برداری از نوع خلاصه نویسی صورت گیرد، بازدهی به 40درصد می رسد. یادداشت برداری به شیوه استخراج عباراتی که حاوی نکات مهم است بهره وری را به 50درصد افزایش می دهد و اگر یادداشت برداری بر اساس استخراج نکته های کلیدی باشد، بازدهی بیشتری دارد که میزان آن بسته به چگونگی تنظیم نکته های کلیدی است. تنظیم نکته های کلیدی به صورت خطی، می تواند بازدهی را به 60درصد افزایش دهد و اگر تنظیم نکته های کلیدی به صورت شبکه ای صورت گیرد، حتی ممکن است افزایش بهره وری تا 100درصد هم برسد.

تبیین مفهوم نکته های کلیدی

گاهی در هنگام مطالعه متن، کلمات و نکاتی را می یابیم که اصلی ترین جایگاه را در عبارت دارند و حتی سایر واژه ها برای تبیین آنها به کار گرفته می شود. در حقیقت، خواننده بادیدن این نکات تمام مطالب مرتبط با آن ها را در ذهن تداعی می کند. نکته های کلیدی حاوی یک یا چند کلمه اصلی یا فرعی است و علت گزینش آنها به عنوان نکته کلیدی آن است که با دیدن آنها می توان تمام مطالب مربوط به آنها را در ذهن تداعی کرد. بر این اساس می توان آن کلمه یا کلماتی را که خارج ازمتن هستند ولی می توانند امر تداعی مطالب را انجام دهند، به عنوان نکته های کلیدی برگزید. هر چه در زمان مطالعه برای تشخیص و استخراج نکته های کلیدی بیشتر دقت می شود یادگیری بهتر و آسان تر صورت می گیرد.

مغز در رویارویی با مطالب، نخست به کدگذاری آنها می پردازد و سپس مطالب را ذخیره می کند و در سومین مرحله، مغز به بازیابی مطالب به هنگام نیاز اقدام می کند.

روش های ثبت نکته های کلیدی

1-روش خطی: در این روش نکته های کلیدی در پی یک دیگر به صورت افقی یا عمودی ثبت می شود و بازیابی متن با به خاطرآوردن این نکته ها انجام می گیرد.

2-روش شبکه ای: نکته های کلیدی بر حسب موضوع به شاخه های اصلی، فرعی و فرعی تر، طبقه بندی و ثبت می گردد. جایگاه هر نکته در ارتباط با سایر مفاهیم، مشخص است. در طرح شبکه ای تمام شاخه های اصلی، باید به عنوان سلسله مطالب کتاب به هم متصل شوند و در صورت تعدد شاخه های اصلی، باید با یافتن وجوه مشترک میان آنها، تعدادشان را به سه تا پنج شاخه اصلی تقلیل داده و شاخه های دیگر را به آنها ربط داد. این شیوه را می توان در باره شاخه های رده های بعدی نیز به کار گرفت. بهترین زمان برای استخراج نکته های کلیدی و اجرای طرح شبکه ای، به هنگام مطالعه اصلی است..

اصول اجرای طرح شبکه ای

*مشخص کردن عنوان مطلب: باید عنوان را به گونه ای برجسته کرد که چشم در نخستین نگاه متوجه آن شود. (داخل کادر یا با رنگی غیر از رنگ زمینه)

*تمایز شاخه های اصلی از شاخه های فرعی: برای این کار می توان از کادرها و خطوط و رنگ ها استفاده کرد. اختصاص جایگاه مشخصی به شاخه های اصلی در کنار عنوان مطلب، یادگیری و بازیابی مطالب را آسان می کند.

*محدودیت شاخه های اصلی: شاخه های اصلی باید تعدادشان کم باشد. اگر شاخه های اصلی بیشتر از حد متعارف باشد باید با یافتن وجوه مشترک میان شاخه ها، هر چند شاخه را در یک گروه طبقه بندی کنیم: مثلاً اگر شش شاخه بود به دو شاخه و هر شاخه را به سه شاخه کوچک تر تقسیم کنیم..

*به کارگیری علایم و قراردادها: خوب است از علایم اختصاری در طرح ها استفاده شود.مثلاً به جای حرف مهم م» و به جای بزرگ ب»

انواع طرح های شبکه ای

1-مدل شعاعی: عنوان مطالب در وسط صفحه و در داخل کادر، و شاخه های اصلی که از سایر نکات فرعی و مرتبط با هر شاخه متمایز شده است در پیرامون عنوان مطالب واقع می شود.

2-مدل سازمانی:

الف) عنوان مطلب در بالای طرح شبکه ای و شاخه های اصلی در پایین عنوان مطلب و متصل به آن قرار می گیرد و مطالب فرعی هر شاخه نیز در پایین هر شاخه اصلی به ترتیب در زیر آن واقع می شوند.

ب) می توان آن را به صورت آکولادی از کنار صفحه اجرا کرد. در این شیوه عنوان مطلب در سمت راست صفحه قرار می گیرد و شاخه های اصلی از طریق یک آکولاد به آن متصل می گردد. مطالب فرعی نیز به همین شکل به هر شاخه اصلی متصل می شود.

زمان های مناسب خلاصه برداری

1-زمان خواندن: نوشتن خلاصه کتاب در موقع خواندن

2-بلافاصله بعد از اتمام خواندن: برای بررسی میزان فهم و افزایش میزان نگه داری مطالب.

3-پس از گذشت مدتی از مطالعه: جهت آماده شدن برای امتحان و کلاس و…

روش نظام مطالعه برتر

1-پیش مطالعه:در مدت دو تا شش دقیقه پیش از مطالعه اصلی

*بررسی اجمالی کتاب: قبل از مطالعه باید دید که هدف از خواندن کتاب چیست؟ بعد از مشخص شدن هدف در مدت یک یا دو دقیقه به مطالعه آن بپردازید.

*بررسی اجمالی هر فصل: مطالعه اجمالی در مدت دو دقیقه. تصاویر و جداول و نمودارها و نکات برجسته و تیترهای اصلی و فرعی و نتیجه گیری و پرسش های آن فصل از مهم ترین نکات است و مطالعه تفصیلی را باید فصل به فصل انجام داد.

*سؤال گذاری: مطرح کردن پرسش هایی قبل از خواندن. مدت طرح هر سوال یک تا دو دقیقه می باشد. سوال را می توان از تیترهای اصلی و فرعی و نکات برجسته و… طرح کرد، و هنگام طرح سوال نباید نگران جواب آن باشیم.

2-زمان مطالعه: در هنگام مطالعه باید به برخی نکات توجه داشت

*مطالعه و یادداشت برداری: ضمن خواندن متن با سرعت متناسب، نکات مهم را براساس طرح شبکه ای یادداشت کنیم.

*بازنگری و بازخوانی طرح شبکه ای؛ مرور طرح بالا

*بازیابی و سنجش خود: پرسیدن سوال هایی از خود تا ببینیم که ایا مطلب در ذهن ما با اشکالی مواجه نیست تا در صورت نیازد درصدد رفع آن بر اییم.

3-پس از مطالعه: تببین این بخش وابسته به تبیین مسئله مرور است که ما در ذیل به آن اشاره می کنیم:

مرور: یادگیری در مرحله پیش شماره مطالعه و مطالعه صورت می گیرد و مرحله مرور شامل چند مرحله است. و در دو مرحله یادگیری 100درصد مطالب فرا گرفته شده در حافظه کوتاه مدت قرار می گیرد، اما برای ثبت و پایداری دایمی مطالب در حافظه، نیازمند ثبت و انتقال به حافظه بلندمدت هستیم که این کار با مرور مطالب میسر می شود. برای تبیین مرحله مرور باید منحنی فراموشی را توضیح دهیم.

منحنی فراموشی: فراموشی هم مثل اصل یادگیری تابع قوانینی است. برای این که ذهن دچار فراموشی نشود می بایست اولین مرور ده ساعت پس از مطالعه اول و دومین مرور ده روز پس از مرور اول و مرور سوم یک ماه پس از مرور دوم و چهارمین مرور، چهار ماه پس از مرور سوم صورت گیرد با انجام مرور چهارم، تمامی اطلاعات تا یک سال پس از آن در خاطر باقی می ماند. بعد از آن لازم است مرور پنجم یک سال پس از مرور چهارم، مرور ششم، دو سال پس از مرور پنجم، مرور هفتم پنج سال پس از مرور ششم، مرور هشتم ده سال پس ازمرور هفتم و مرور نهم بیست سال پس از مرور هشتم صورت گیرد.

علامت گذاری و حاشیه نویسی

با علامت گذاری و نوشتن رمزها و نشانه ها بر روی مطالب کتاب، ساختمان مطالب کتاب مشخص می شود. برای این که در فهم و مرور مطالب مشکلی پیش نیاید، لازم است از نشانه های واحد برای علامت گذاری در سرتاسر کتاب استفاده شود.

. دور تز اصلی کتاب را خط بکشید، و اگر مشخص نشده خودتان آن را مشخص کنید و به آن تز بدهید

. نکات اصلی را داخل [ ] قرار دهید

. زیر جزئیات مهم خط بکشید

. در حاشیه کتاب، تداعی ها، پرسش هاو انتقادهای خویش از مؤلف را بر اساس مطالعات و تجربیات خود بنویسید

خلاصه کردن

یک خلاصه خوب آن است که دربردارنده تز اصلی، نکات اصلی و نکات جزئی متن مطالعه شده باشد، البته با این شرط که خواننده از عین الفاظ مولف استفاده نکند و تنها با کوشش خودش مطالب را بنگارد.

سوتیتر

هر چه در زمان مطالعه برای تشخیص و استخراج نکته های کلیدی بیشتر دقت می شود یادگیری بهتر و آسان تر صورت می گیرد.

مغز در رویارویی با مطالب، نخست به کدگذاری آنها می پردازد و سپس مطالب را ذخیره می کند و در سومین مرحله، مغز به بازیابی مطالب به هنگام نیاز اقدام می کند.